ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ – ਇੰਝ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਸਲੇ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਹੇ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਇਕ ਹੋਰ ਖਤਰੇ ਦੀ ਘੰਟੀ ਵੱਜੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਰਾਵੀ ਦਰਿਆ ਦਾ ਪਾਣੀ ਹੁਣ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਹੀਂ ਜਾਵੇਗਾ। ਰਣਜੀਤ ਸਾਗਰ ਡੈਮ ਸ਼ਾਹਪੁਰ ਬੈਰਾਜ ਡੈਮ ਬਣ ਕੇ ਤਿਆਰ, ਜਿਸ ਪਾਣੀ ਦੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਣ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਉਹ ਹੁਣ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਜੰਮੂ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲੇਗਾ। ਇਸ ਨਾਲ ਹਰੇਕ ਰਾਜ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਫਾਇਦਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਲਗਭਗ 29 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਰਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵੱਲ ਵਹਿਣ ਵਾਲੇ ਰਾਵੀ ਦਰਿਆ ਦੇ ਗੰਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ‘ਤੇ ਸਥਿਤ ਸ਼ਾਹਪੁਰ ਕੰਢੀ ਬੈਰਾਜ (ਡੈਮ) ਦੇ ਮੁਕੰਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਵੀ ਦਰਿਆ ਤੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵੱਲ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਗਲੋਬਲੀ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਤੋਂ 1150 ਕਿਊਸਿਕ ਪਾਣੀ ਹੁਣ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਕਠੂਆ ਅਤੇ ਸਾਂਬਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ 32 ਹਜ਼ਾਰ ਹੈਕਟੇਅਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਸਿੰਚਾਈ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੇਵੇਗਾ।
ਕੀ ਹੈ ਸ਼ਾਹਪੁਰ ਕੰਢੀ ਬੈਰਾਜ ਦੀ ਚੁਣੌਤੀ?
ਜੇਕਰ ਦੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਅੰਦਰ ਬਣੇ ਰਣਜੀਤ ਸਾਗਰ ਡੈਮ ਦੇ ਮੁਕੰਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਸ਼ਾਹਪੁਰ ਕੰਢੀ ਬੈਰਾਜ ਡੈਮ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਮੁਕੰਮਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ, ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਇਸ ਤੋਂ ਛੇ ਸੌ ਮੈਗਾਵਾਟ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਆਪਣੀ ਪੂਰੀ ਸਮਰੱਥਾ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅੱਜ-ਕੱਲ੍ਹ ਰਣਜੀਤ ਸਾਗਰ ਡੈਮ ਸਿੰਚਾਈ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਮਜ਼ਬੂਤ ਯੁੱਗ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਿੰਚਾਈ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਪਾਣੀ ਦੀ ਨਿਕਾਸੀ ਮੈਦਾਨੀ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਪਾਣੀ ਦੀ ਨਿਕਾਸੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿਰਫ਼ 2 ਊਰਜਾ ਘਰ ਚਲਾਉਣੇ ਪੈਦੇ ਹਨ। ਸਾਰੇ ਚਾਰ ਪਾਵਰਹਾਊਸ ਅਕਸਰ ਨਹੀਂ ਚਲਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਸੱਚਮੁੱਚ, ਸ਼ਾਹਪੁਰ ਕੰਢੀ ਬੈਰਾਜ ਡੈਮ ਸਾਲ 1964 ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਜਾਣਬੁੱਝ ਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਸ਼ਾਹਪੁਰ ਕੰਢੀ ਬੈਰਾਜ ਡੈਮ ਦਾ ਕੰਮ ਰਣਜੀਤ ਸਾਗਰ ਡੈਮ ਦੇ ਮੁਕੰਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਰਣਜੀਤ ਸਾਗਰ ਡੈਮ ਦਾ ਕੰਮ ਸਾਲ 2000 ਵਿੱਚ ਮੁਕੰਮਲ ਹੋ ਗਿਆ।
ਬਿਜਲੀ ਉਤਪਾਦਨ ਦਾ ਲਾਭ ਸਿਰਫ਼ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਹੀ ਮਿਲੇਗਾ
ਰਾਵੀ-ਤਵੀ ਸਿੰਚਾਈ ਕੰਪਲੈਕਸ, ਕਠੂਆ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਅਜੀਤ ਕੁਮਾਰ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮੀਡੀਆ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕੰਮ ਦੀ ਲਾਗਤ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਸੋਧਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਉਪਰਾਲੇ ਦੀ ਲਾਗਤ 2793 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਸੀ ਪਰ ਹੁਣ ਇਸ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਸੰਸ਼ੋਧਿਤ ਲਾਗਤ 3300 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਹੈ। ਟਾਸਕ ਵੈਲਯੂ ਵਿੱਚ 206 ਮੈਗਾਵਾਟ ਦੀ ਨਿਰਮਾਣ ਸਮਰੱਥਾ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਹਾਈਡਰੋ ਊਰਜਾ ਅਸਾਈਨਮੈਂਟ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਇਹ ਬਿਜਲੀ ਘਰ ਸ਼ਾਹਪੁਰ ਕੰਢੀ ਤੋਂ ਲਗਪਗ ਤਿੰਨ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ‘ਤੇ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਥੇ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਊਰਜਾ ਦਾ ਮੁਢਲਾ ਲਾਭ ਪੰਜਾਬ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਮਝੌਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੁਣ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਅਨੁਪਾਤ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਕਾਰਜ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲਾਭਪਾਤਰੀ ਪੰਜਾਬ ਕੌਮ ਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਹ ਖੇਤਰ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਲਈ ਮੋਹ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਜੋਂ ਵੀ ਉਭਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਸ਼ਾਹਪੁਰ ਕੰਢੀ ਬੈਰਾਜ ਦੀ ਅਜੋਕੀ ਸਾਖ ਕੀ ਹੈ?
ਡੈਮ ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸ਼ਾਹਪੁਰ ਕੰਢੀ ਬੈਰਾਜ ਡੈਮ ਮਿਸ਼ਨ ਤਹਿਤ ਟਰਾਇਲ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਹਿਲੇ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚ, ਡੈਮ ਝੀਲ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭਰੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਪਾਣੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਭੇਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਟੈਸਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਅਗਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ, ਇਸ ਨੂੰ ਸੰਭਾਵਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦਸ ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਭੇਜਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਨੂੰ ਅੰਤਿਮ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਰਣਜੀਤ ਸਾਗਰ ਡੈਮ ਦੇ ਡਰੇਨ ਦਾ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਾਣੀ ਮਾਧੋਪੁਰ ਹੈੱਡ ਵਰਕਸ ਰਾਹੀਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਸ਼ਾਹਪੁਰ ਕੰਢੀ ਬੈਰਾਜ ਡੈਮ ਦੇ ਚਾਲੂ ਹੋਣ ਨਾਲ ਹੁਣ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਫਾਇਦਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਢੁਕਵੀਂ ਸਪਲਾਈ ਮਿਲੇਗੀ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਹੁਣ ਸੋਕੇ ਵਰਗੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਵਾਲੀ ਸਥਿਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ।
ਸਾਲ 2025 ਦੇ ਅੰਦਰ ਬਿਜਲੀ ਉਤਪਾਦਨ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਵੇਗਾ
ਇੱਕ ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸ਼ਾਹਪੁਰਕੰਡੀ ਬੈਰਾਜ ਤੋਂ 206 ਮੈਗਾਵਾਟ ਬਿਜਲੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਰਣਜੀਤ ਸਾਗਰ ਡੈਮ ਤੋਂ ਵੀ ਪੂਰੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨਾਲ ਬਿਜਲੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਕਮੀ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਦੂਰ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਖੇਤੀ ਤਿਮਾਹੀ ‘ਚ ਨਿਰਮਾਣ ‘ਚ ਉਛਾਲ ਆ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਰਾਜਾਂ ਤੋਂ ਊਰਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਈ ਇੱਛਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ। ਸ਼ਾਹਪੁਰਕੰਡੀ ਡੈਮ ਤੋਂ ਹਾਈ ਸਟੇਜ ਨਹਿਰ ਰਾਹੀਂ ਜੰਮੂ ਲਈ ਪਾਣੀ ਛੱਡਣ ਨਾਲ ਸਾਂਬਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਕਠੂਆ ਵਿੱਚ 32173 ਹੈਕਟੇਅਰ ਵਾਹੀਯੋਗ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਭਰਪੂਰ ਪਾਣੀ ਉਪਲਬਧ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਫਾਰਮੈਟ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਨਾਲ ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਇੱਕ ਬੂੰਦ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਖਸ਼ੀ ਜਾਵੇਗੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਬੂੰਦ ਲਈ ਤਰਸਦਾ ਰਹੇਗਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ।
